Saturday 21 October 2017

Tre favole di Fedro

Oggi torniamo alle poesie, con tre favole di Fedro in trimetri giambici tradotte in Greco Antico nell'anno scolastico 2008-2009, cioè in seconda liceo. Ci sono due traduzioni: la prima risale al periodi delle traduzioni dal Latino al Greco di versioni del mio libro di Latino (da cui le favole sono uscite), e sono in esametri molto zoppicanti, dato che allora, ossia tra Settembre 2009 e Giugno 2010 (II liceo), conoscevo solo l'esametro come metro, e parecchio male, nel senso che avevo una vaga idea di come funzionasse, e poi guardando Iliade ed Odissea vedevo cose che sembravano lunga-lunga-breve o lunga-breve-lunga mentre invece la lunga fuori posto si accorciava perché vocalis ante vocalem corripitur. Per esser più precisi, guardiamo il diario dell'epoca.
  • L'8/1 riferisce che «Post colationem extremas II phrases texti heri incepti traduco et fabulam Phædri quandam totam.» (Dopo colazione traduco le ultime due frasi del testo iniziato ieri e tutta una favola di Fedro);
  • L'11/1 racconta che «Igitur 10 minutos Cyclettis Merendamque facio, posteaque hæc scribo textumque Phædri traduco. “Εὐμενείᾳ” assecutus ceno, deinde traductionem termino textumque novum recopio, deinde film “MMM” specto cartellaque parate in lectum.» (quindi faccio 10 minuti di Cyclette e Merenda, e poi traduco un testo di Fedro. Giunto ad “Εὐμενείᾳ” ceno, poi finisco la traduzione e ricopio un testo nuovo, poi guardo il film "3000" e preparata la cartella [vado] a letto); quella parola si trova solo nella seconda favola sotto, quindi quella è sicuramente tradotta l'11/1;
  • Il 13/1 parla della traduzione di "versus" (versi) in Greco, presumibilmente l'ultima favola; questa cosa è durata dal 13/1 (o forse l'12/1, non è chiaro) ed il 15/1, dove già inizia un'altra traduzione Greco-Latino.
Pertanto, escludendo traduzioni perdute, cosa ragionevole perché non mi risulta ci siano altre favole di Fedro nel libro di Latino da cui prendevo le versioni da tradurre in Greco, e dando per buono che le traduzioni sotto siano riportate nell'ordine in cui son state fatte, altra cosa ragionevole perché l'ordine è sempre stato quello a computer, e dovrebbe essere quello in cui compaiono sulla pagina del libro di Latino, si conclude che la prima favola sotto è tradotta l'8/1, la seconda l'11/1, e la terza tra il 12-13 e il 15/1/2008.
Ma c'è dell'altro. Innanzitutto il 28/6/09 si legge «metrica posita in traduct[iones] Græce fabularum aliquot Phædri» (avendo messo la metrica sulle/nelle traduzioni in Greco di alcune favole di Fedro), dove il testo è ambiguo ma, visto il file modificato il 16/1/09 che le riporta in metrica (orribile), concluderei che intendevo "fatta la scansione delle traduzioni". Dopodiché il 16/9/09 si legge «P. “Paperissima” supere’et Græcizo, interrumpens ad IV II fabulæ versum systhematis duobus versibus ad cart parandam […]. Systhemo inde alqt versus» (Dopo "Paperissima" salgo e faccio Greco, interrompendo al IV verso della II favola sistemati due versi per preparare la cartella […]. Sistemo poi alcuni versi). OK, vediamo allora di confrontare il suddetto file col blog. I versi diversi, nella forma del file, sono:
  1. «Οὐ σὺ φαίνῃ ἀποβαλεῖν ὃν νῦν ἐξαιτεῖς (fav. 1 v. 9);
  2. ἡγοῦμαί σε ἁρπάσαι ὃν καλῶς ἀρνεῖσαι» (fav. 1 v. 10);
  3. οὐδὲν πλὴν τὄνομα τἀνάκτος μετανόουσι (fav. 2 v. 2);
  4. τί μοι μέλει τίνι δουλεύσω, ζυγὸν ὅθ’ ἓν σχήσω;» (fav. 2 v. 10);
  5. Ἀνδρὶ ὃ ἐγχειρίζει αἰσχρ’ ἑ φυλακτέον, χρῄζων (fav. 3 v. 1);
  6. βούλημ’ ἐπὶ ψεῦμ’ οἱωνὸς τρέψε, τοιᾴδε (fav. 3 v. 5);
  7. βόσκεσθαι, κἀσκεῖν ἀρχὴν ἡριόδησι ὄνυξι (fav. 3 v. 12).
Sembrerebbe quindi che abbia contato una modifica di meno. In realtà le prime due modifiche sembrano essere fatte solo mentre facevo il post, quindi abbiamo perso una modifica. E va beh. Quindi insomma, traduzioni fatte a Gennaio, scandite a Giugno e aggiustate a Settembre le seconde due, e nel fare il post la prima.
Radunando le traduzioni di altrui poesie più avanti, nell'estate della V liceo, tipo Agosto del 2012, inorridii davanti a tali orrori metrici, e ritradussi le favole, e avendo fatto Saffo conoscevo molti più metri, e quindi le ritradussi in trimetri giambici, anche se il metro che usavo, invece che x–u–, era x–x–, cioè non ponevo attenzione su quella breve obbligata (e naturalmente anapesti dattili trochei a ogni buona occasione :) ). Ma bando alle ciance, voilà les traductions. Purtroppo in Italiano non le ho ancora tradotte.

Traduzione in esametri zoppicanti

X. Lupus et vulpis iudice simio.
Quicumque turpi fraude semel innotuit,
Etiam si verum dicit, amittit fidem.
Hoc attestatur brevis Aesopi fabula.

Lupus arguebat vulpem furti crimine;
Negabat illa se esse culpae proximam
Tunc iudex inter illos sedit simius.
Uterque causam cum perorassent suam,
Dixisse fertur simius sententiam:
«Tu non videris perdidisse quod petis;
Te credo surripuisse quod pulchre negas».


XV. Asinus ad senem pastorem.
In principatu commutando saepius
Nil praeter domini mores mutant pauperes.
Id esse verum parva haec fabella indicat.

Asellum in prato timidus pascebat senex.
Is hostium clamore subito territus
Suadebat asino fugere, ne possent capi.
At ille lentus: «Quaeso, num binas mihi
Clitellas impositurum victorem putas?»
Senex negavit. «Ergo quid refert mea,
Cui serviam clitellas dum portem meas?»


XXXI. Miluus et columbae.
Qui se committit homini tutandum improbo,
Auxilia dum requirit, exitium invenit.

Columbae saepe cum fugissent miluum
Et celeritate pennae vitassent necem,
Consilium raptor vertit ad fallaciam
Et genus inerme tali decepit dolo:
«Quare sollicitum potius aevum ducitis,
Quam regem me creatis icto foedere,
Qui vos ab omni tutas praestem iniuria?»
Illae credentes tradunt sese miluo;
Qui regnum adeptus coepit vesci singulas
Et exercere imperium saevis unguibus.
Tunc de reliquis una: «Merito plectimur,
Huic spiritum prædoni quæ commisimus».


Λοῦκος, ἀλώπηξ καὶ πίθηκος κριτής.
Ὅστις αἰσχρᾷ ἀππάτῃ ἅπαξ ηὐδοκίμησε,
Καὶ εἰ ἀληθής φησι, πέβαλ’ αὐθάδειαν.
Τοῦτο πιστοποιεῖ βράσσων Αἰσώπου μῦθος.

Λοῦκος κάκιζε λώπεκ’ κλοπῆς ἔγκλημα·
Ἠρνεῖτ’ ἐκείν’εἶναι αἰτί ἀγχίστην.
Κεῖθι κριτὴς μετὰ κείνων καθίσας ἐστὶ πίθηκος.
Ἀμφοτἐρουγώνισμα ἐξελθόντος αὐτοῦ,
Λέξαι φάσκεται κρίσιν πίθηκος, ἣν νῦν λέξω·
«Οὐ σὺ φαίνῃ ποβαλεῖννῦν ἐξαιτεῖς·
γοῦμαί σε ἁρπάσαι ὃ καλῶς ἀρνεῖσαι».


Ὅνος χὀ γεραιὸς ποιμήν.
Τὴν πολιτείαν ἀλλάσσοντες πολλάκις καίτοι
Οὐδὲν πλὴν τὄνομα τἀνάκτος ἀλλάσσουσι.
Τοῦτ’ εἶναιληθές, βραχὺς ὅδε μῦθος δηλοῖ.

Φέρβ’ ὄνον ἐν λειμῶνι δεινὸς γεραιὸς ποιμήν.
Αὐτὸς τῶν ἐχθρῶν τὀμοκλῇ φοβούμενος εὐθὺς
Πεῖθε τοῦτον ὄνον φεύγειν, μὴ λαμβάνεσθαι
Αύτοὶ δυναίησαν. Κεῖνος δέ· «Ευμενείᾳ,
Μῶν δύω ζυγούς μοι νικῶντ’ ἐρείσοντα νομίζεις;»
Λέξε ἀδιαφόρως. Ἠρνεῖθ’ ὁ γεραιός. «Τοίνυν,
Τί μοι μέλει τίνι δουλεύσω, ζυγὸν ὅθ’ ἓν ξω;».


Ὁ ἱέραξ καὶ αἱ περιστεραί.
Ἀνδρὶ ὃς ἐγχειρίζει αἰσχρ’ ἑ φυλακτέ͜ον, χρῄζων
Ὠφέλειαν, φόνον σαφῶς εὑρήσων ἐστί.

Πολλάκις ἱέρακα τῶν περιστερῶν φυγόντων,
Κὀξύθητι πτεροῦ φυλαξαμένων σφαγὴν τήν,
Βούλημα τρέψ’πὶ ψεῦμ’ οἱωνός, τοιδε
Κἀππάτῃ γένος βλαβὲς ἔσφαλλε, φράσεσ’ ταῖσδε·
«Τῷ πράγματ’ διάγετ’ μεριμνήτικον βίον μᾶλλον, με
Σπονδῶν σπεισθέντων βᾰσῐλέᾰ κᾰθιστᾶσ’, ὑμᾶς ὃς
Τουτινοσοῦν ἀπὸ κῑνδύνου ἐνέχω βεβαίας;».
Θίέρακ’ ἐνδίδονται ἐκεῖν’ ἑ νομίζοντες μέν.
Ὃς δὲ τὴν λαχὼν βασιλείαν ἤρξαθ’ ἑκάστῃ
Βόσκεσθαι, κἀσκεῖν ἀρχὴνριόδησ’ ὄνυξι.
Ἐκ τῶν λοιπῶν μία τότ’ ἔλεξε· «Κολάζομεθ’ ξί͜ως,
Θυμὸν τὸν τούτῳ κλέπτῃ αἳ ἐπετράπομεν ναί».




Traduzione in trimetri giambici

X. Lupus et vulpis iudice simio.
Quicumque turpi fraude semel innotuit,
Etiam si verum dicit, amittit fidem.
Hoc attestatur brevis Aesopi fabula.

Lupus arguebat vulpem furti crimine;
Negabat illa se esse culpae proximam
Tunc iudex inter illos sedit simius.
Uterque causam cum perorassent suam,
Dixisse fertur simius sententiam:
«Tu non videris perdidisse quod petis;
Te credo surripuisse quod pulchre negas».


XV. Asinus ad senem pastorem.
In principatu commutando saepius
Nil praeter domini mores mutant pauperes.
Id esse verum parva haec fabella indicat.

Asellum in prato timidus pascebat senex.
Is hostium clamore subito territus
Suadebat asino fugere, ne possent capi.
At ille lentus: «Quaeso, num binas mihi
Clitellas impositurum victorem putas?»
Senex negavit. «Ergo quid refert mea,
Cui serviam clitellas dum portem meas?»


XXXI. Miluus et columbae.
Qui se committit homini tutandum improbo,
Auxilia dum requirit, exitium invenit.

Columbae saepe cum fugissent miluum
Et celeritate pennae vitassent necem,
Consilium raptor vertit ad fallaciam
Et genus inerme tali decepit dolo:
«Quare sollicitum potius aevum ducitis,
Quam regem me creatis icto foedere,
Qui vos ab omni tutas praestem iniuria?»
Illae credentes tradunt sese miluo;
Qui regnum adeptus coepit vesci singulas
Et exercere imperium saevis unguibus.
Tunc de reliquis una: «Merito plectimur,
Huic spiritum prædoni quæ commisimus».

Λοῦκος καὶ ἀλώπηξ πίθήκου κριτοῦ.
Αἰσχρ’ ὅστις ἀππάτ’ ηὐδοκίμησ’ οὖν ἅπαξ,
Τἀληθὲς κεἴ φησ’, αὐθάδειαν ἄββαλεν.
Ὃ πιστοποιεῖ βράσσων Αἰσώπου μῦθος.

Λοῦκος κάκιζ’ ἀλώπεκ’ ἔγκλημα κλοπῆς ·
Ἠρνεῖτ’ ἐκείν’ ἀγχίστην εἶναι αἰτίᾳ.
Πίθηκος ἔνθα κριτὴς ἵζ’ αὐτῶν μέτα.
Ἀγώνισμ’ ἐξελθόντος αὐτοῦ ἀμφοτἐρου,
Λέξαι κρίσιν πίθηκος ὧδε φάσκεται·
«Σὺ οὐ φαίν’ ἀββαλεῖν ὃ νῦν ἐξαιτέεῖς·
Σ’ ἡγοῦμαί ἁρπάσαι ὃ ἀρνέῃ καλῶς».


Ὁ ὄνος ἐς τὸν γεραιὸν ποιμένα.
Ἀλλάσσοντες πολιτείαν πολλάκις καίτοι
Πλὴν κύριου τὄνομ’ οὐδὲν ἐξαλλάσσουσι.
Τοῦτ’ εἶν’ ἀληθές, μῦθος δηλοῖ ὅδε βραχὺς.

Ὄνον φέρβ’ ἐν λειμῶνι δεινὸς ἦ γέρας.
Αὐτὸς δ’ ἐχθρῶν ὀμοκλᾖξάιφνης φοβούμενος
Ὄνον πεῖθεν φεύγειν, ὡς μὴ δυναίησαν
Ληφθῆν’. Ἀτὰρ κεῖνος λέξ'· «Ευμενείᾳ, μῶν
Δύω ζυγούς νικῶντ’ ἐρείσοντ’ εἶν’ ἐμοὶ
Κρίνεις;» ἀδι͜αφόρως. Ἠρνεῖτ’. «Ἐμοὶ τί οὖν,
Μέλει τίνι δουλεύσω, ζυγὸν ὅθ’ ἓν σχήσω;».


Ὁ ἱέραξ καὶ αἱ περιστεραί.
Ὃς ἀνδρὶ ἐνχειρίζει αἰσχρ’ ἑ φυλακτέον,
Βοήθειαν χρῄζων, φόνον σαφῶς ἕξει.

Περιστερῶν φυγόντων πολλάχ’ ἱ͜έρακα,
Πτεροῦ δι’ ὀξύθητι φυγόντων τὴν σφαγὴν,
Ἐπὶ ψεῦμ’ οἱωνός βούλημ’ ἔτρέψε, καὶ
Τοιᾴδε ἀππάτῃ σφάλλεν γένος ἀβλαβὲς·
«Τί εἵνεκεν μᾶλλον διάγεσθε μεριμνάων
Βίον ἢ σπονδῶν σπεισθέντων ἀνάκτα με
Καθιστᾶσ’ ὡς ἀπὸ κῑνδύνου βεβάας ἔχω;».
Τῷ δ’ ἐνδίδονται αὐταί μιν νομίζοντες.
Καὶ ὃς λαχὼν ἀρχὴν ἑκάστ’ ἐπήρξατο
Βόσκεσθαι, ἡριόδησ’ ὄνυξ’ ἀσκεῖν ἀρχὴν.
Ἐκ τῶν λοιπῶν μία· «Κολάζομεθ’ ἁξίως,
Θυμὸν τούτῳ κλέπτῃ ἐπιτράποντες αὖ».

No comments:

Post a Comment